Akvaryumda Azot Döngüsü
Azot döngüsü hakkında bilgiler içeren bir içerik hazırladık. Nitrat döngüsü ne zaman başlar? Amonyak nasıl zararsız hale getirilir? Tüm detaylar içeriğimizde!
Herhangi bir akvaryum içindeki yaşamı sürdürebilmek için azot döngüsünün oturmuş olması gerekiyor. Akvaryum hobisindeki kayıpların ve yeni başlayan arkadaşların hobiden soğumasının belki de en yaygın nedeni akvaryumu kurduktan birkaç hafta (veya gün) sonra oluşan toplu ve engellenemeyen ölümler. Bunun çok basit bir nedeni var; akvaryum içerisinde sürekli olarak yem tüketip dışkılayan canlılar var – bu durum sürekli ve düzenli olarak amonyak artışına neden oluyor ve belli bir seviyeyi aştıktan sonra tüm canlıları öldürüyor. Çoğu yeni başlayan hobici su değişimlerinin bu durumun önüne geçebileceğini sanıyor ama bu doğru değil. Amonyağı tüketerek yaşayan bakteri kolonilerinin akvaryuma balık veya karides eklenmeden önce sistemde bulunması gerekiyor.
Amonyak Nasıl Zararsız Hale Getirilir?
Nitrifikasyon bakterileri olarak bilinen bu canlılar ototrof, yani kendi besinlerini kendileri üretiyorlar. Bunu yapmak için amonyağı (NH3) kullanıyorlar, bir grup bakteri (ör. nitrosomonas) amonyağı oksitleyerek nitrite (NO2), diğer bir grup (ör. nitrobacter) ise nitrata (NO3) çeviriyor. Amonyak çok düşük dozlarda bile akvaryum balıkları için son derece tehlikeli hem sistemik zehirli etkileri var hem de solungaçlar ve mukus katmanına zarar verip kimyasal yanıklar oluşturuyor, bu nedenle içinde amonyak bulunan hiçbir akvaryuma canlı koymamak gerek.
Nitrit, amonyağa göre daha masum ama yüksek dozlarda amonyağa benzer zehirli etkileri var; bu daha güvenli demek değil, sadece daha yavaş öldürüyor demek. Sağlıklı bir akvaryumda bunun da olmaması gerekli. Nitratın neredeyse hiç toksik etkisi yok ama bu zararlı olmadığı anlamına gelmiyor; sürekli fazla olması özellikle bazı hassas türlerde savunma sistemini zayıflatıyor ve balıkları hastalıklara açık hale getiriyor. Nitrat çoğu sağlıklı akvaryumda bulunuyor ve bitkiler (ve yosun) için en önemli yapıtaşı, dolayısıyla bitkili akvaryumlarda veya yosun oluşumu kontrol edilmeyen kurulumlarda nitrat seviyesi kontrol altında tutulabiliyor, diğer durumlarda su değişimlerine ihtiyaç duyuluyor.
Nitrifikasyon Bakterileri Nerede bulunur?
Nitrifikasyon bakterileri su içinde yaşamıyor; yüzeylerde bulunuyorlar. Akvaryum camları, dekorlar, kum, filtre süngerleri, elyaf; bakteriler yaşadıkları yeri umursamıyor ama ne kadar çok yüzey alanı varsa, bakteriler o kadar çok çoğalabilecek alana sahip oluyorlar. Örneğin 5 cm çapında yuvarlak bir taş, 5 cm çapında yuvarlak bir süngere göre çok daha düşük yüzey alanı içeriyor. Filtre malzemesi olarak pürüzlü ve tırtıklı yüzeyi olan pomza gibi materyallerin tercih edilme nedeni bu.
İkinci önemli konu, nitrifikasyon bakterileri oksijene ihtiyaç duyuyorlar; suyu havalandırmak amonyağa karşı etkili değil ama uzun vadede nitrifikasyon bakterilerinin yaşayabilmesi için şart. Bu nedenle yüzey hareketi (veya fotosentez yapan akvaryum bitkileri/yosun vs.) önemli, oksijen azaldığı zaman sadece balıklara değil, bakterilere de zarar veriyor (Labirentli akvaryumlarında da çok hafif yüzey hareketi veya bol bitki önerilmesinin nedeni bu, balığın sudaki oksijene ihtiyaç duyması değil). İyi haber nitrifikasyon bakterileri her yerde var, kötü haber çok kolay ölüyorlar. Şebeke sularında klorlama yapılmasının en önemli nedenlerinden biri boru hatlarında sürekli olarak bu bakterilerin üremesi. Akvaryumdaki nitrifikasyon bakterilerinin korunması için klorlu su ve bilinçsiz antibiyotik kullanımından kaçınmak şart.
Azot Döngüsü Ne Zaman Başlar?
Yeni kurulmuş akvaryumlarda kurulumu bir süre boş çalıştırmak önerilir; buna katılmıyorum. Kurulumda bakteri olsa bile (muhtemelen vardır) beslenebileceği ve çoğalacağı amonyak olmadığı sürece hayatta kalamaz, dolayısıyla ilk kurulumlarda bitki ekimi (ölen ve çürüyen yapraklar amonyak açığa çıkartır), hayalet yemleme (çürüyen her protein amonyak açığa çıkartır) hatta akvaryuma bir parça çiğ karides koymak koloninin hayatta kalmasına yardımcı olur. Ticari bakteri kültürleri bulunuyor ancak işe yarayıp yaramadıkları hala tartışmalı (İçlerinde sıvı var ama yüzey alanı sadece şişe). Toz halinde bulunanlar veya aktif substrat içinde olanlar en iyileri. Eski bir akvaryumdan dekor veya filtre malzemesini (Daha iyisi filtrenin kendisini) eklemek, en azından filtre süngerini yeni kurulum içine sıkmak, azot döngüsünü daha hızlı başlatmaya yardımcı oluyor.
Azot Döngüsü: Sonuç
Bakteri kolonisinin oluşması ve çoğalmaya başlaması, akvaryum içerisine giren tüm amonyak yükünü kaldırabileceği anlamına gelmiyor. Bakterilerin üremesi ve çoğalması vakit alıyor, bu nedenle yeni kurulmuş akvaryumlarda bir seferde çok fazla balık eklememek büyük önem taşıyor. İyi düzenlenmiş ve filtrelenmiş bir akvaryumda (Kum, lav kırığı gibi taban malzemelerini de filtre olarak kabul ediyorum) nitrat döngüsünün sağlanması ortalama 6 ay kadar sürer. Bu süre içerisinde amonyak, nitrit ve nitrat düzeylerinin ölçülmesi, akvaryumdaki değişikliklerin düzenli ve dikkatle değerlendirilmesi gerekli (Yosun artışı, kötü koku vs.). Genel olarak akvaryum ne kadar yaşlıysa o kadar az su değişimi gerekir ve su değerleri o kadar sabit kalır.
Bu durumda akvaryumunuzda ne kadar çok yüzey alanı varsa biyolojik filtreleme kapasiteniz o kadar fazla olur. Biyolojik filtreleme kapasiteniz ne kadar fazlaysa o kadar çok amonyak son ürün olarak nitrata dönüştürebilir ve azot döngüsü oluşmuş olur. Doğal olarak yüzey alanı fazla olan bir filtre sistemi daha fazla canlı yükünü kaldırabilir.
Not: Biyolojik filtrasyon denilen şey aslında bu, yani nitrifikasyon bakterileri. Bu kısımda anlatılan sadece aerob, yani oksijenli solunum yapan bakterilerin oluşturduğu döngü. Derin substrat sistemleri, uygun filtre materyali, demir içerikli malzeme ve yavaş akışlı taban filtre kullanımı ile tam döngü sağlamak mümkün ama o başka bir başlığın konusu.
Akvaryumda Azot Döngüsü yazımızın sonuna geldik. Herkese keyifli hobiler, umuyorum yeni başlayan arkadaşlara yardımı olur. Soru ve sorunlarınız için yorum bırakabilir, isterseniz Akvaryum Forum sitemizde konu açarak destek alabilirsiniz.