Panda Çöpçü (Corydoras Panda) Bakım Rehberi: Her Yönüyle Zemin Savaşçısı

Akvaryum dünyasının sevimli pandasıyla tanışın: Corydoras panda. Genel hatları itibariyle çok bilinen Çöpçü Balığı‘na benzer ama farklı bir türdür. Gözlerinin etrafındaki kendine has siyah bantla adeta bir pandayı andıran bu küçük ve hareketli balık, her topluluk akvaryumuna neşe ve dinamizm katar. Güney Amerika’nın nehir yataklarından gelen Panda Çöpçü, sadece sevimli bir görüntü sunmakla kalmaz, aynı zamanda akvaryumun taban katmanını sürekli karıştırarak ekosisteme katkıda bulunan çalışkan bir sürü balığıdır. Bu kapsamlı bakım rehberi, bu harika canlının tüm ihtiyaçlarını anlamanız için A’dan Z’ye hazırlandı. İdeal akvaryum ortamından doğru beslenmeye, uyumlu tank arkadaşlarından üretiminin sırlarına kadar her detayı bulacak ve Panda Çöpçü‘lerinize en sağlıklı ve mutlu hayatı sunmak için gereken tüm bilgilere sahip olacaksınız.

Panda Çöpçü: Genel Özellikler

Panda Çöpçü’nün bakımına derinlemesine dalmadan önce, onun kimliğini ve temel ihtiyaçlarını bir bakışta anlamak, yapabileceğiniz en stratejik başlangıçtır. Bu temel bilgiler, doğru akvaryumu kurmaktan doğru tank arkadaşlarını seçmeye kadar vereceğiniz tüm kararlarda size yol gösterecek ve sık yapılan başlangıç hatalarını önlemenizi sağlayacaktır. Aşağıdaki tablo, bu sevimli canlının kimlik kartı niteliğindedir.

Panda Çöpçü: İdeal Akvaryum Ortamı

Panda Çöpçüler, doğal ortamları olan Güney Amerika’nın yumuşak kumlu ve bol saklanma alanlı nehir yataklarını taklit eden bir akvaryumda en sağlıklı ve en mutlu hallerini sergilerler. Onlar için bir “ev” yaratırken, estetikten önce fonksiyonelliği ve güvenliği düşünmek, uzun ve sağlıklı bir yaşamın anahtarıdır. İşte Panda Çöpçü’nüzün mutlu evi için sağlamanız gereken temel şartlar:

Akvaryum Hacmi ve Boyutları: Geniş Bir Zemin Alanı Şart!

Birçok balığın aksine, Panda Çöpçüler için akvaryumun yüksekliği ikinci plandadır. Onlar için asıl önemli olan, gün boyunca aktif bir şekilde gezip karıştıracakları geniş bir taban alanıdır. 6’lı bir sürü için minimum 60 litrelik bir akvaryum önerilse de, burada kritik olan hacimden çok, akvaryumun en az 60 cm uzunluğunda olmasıdır. Bu, onlara sürü olarak rahatça hareket edebilecekleri ve keşfedecekleri yeterli alanı sunar. Unutmayın, mutlu bir Corydoras sürüsü, geniş bir oyun alanına sahip olandır.

Taban Malzemesi: Hassas Bıyıklar İçin En İyi Seçim

Bu konu, Panda Çöpçü sağlığı için pazarlık kabul etmeyen en kritik faktördür. Panda Çöpçüler, zeminde yiyecek ararken “bıyık” olarak bilinen hassas barbel’lerini kullanırlar. Keskin kenarlı, sivri uçlu çakıllar veya lav kırığı gibi malzemeler, bu hassas organları kolayca çizer, yaralar ve enfeksiyon kapmalarına neden olur. Bıyıklarını kaybeden bir çöpçü balığı, beslenmekte zorlanır ve hayat kalitesi ciddi şekilde düşer. Bu nedenle taban malzemesi olarak mutlaka şunlar tercih edilmelidir:

• İnce taneli akvaryum kumu: Onlar için en ideal ve en doğal seçenektir. Kumu rahatça karıştırır, bıyıklarına zarar vermeden yiyecek ararlar. (Silis kum gibi)
• Yuvarlak hatlı, küçük taneli çakıllar: Eğer kum kullanmak istemiyorsanız, taneleri tamamen yuvarlak ve pürüzsüz olan küçük nehir çakılları da bir alternatif olabilir. (Dere kumu gibi)

Su Parametreleri ve Filtrasyon: Temizlik ve İstikrar Hayatidir

Panda Çöpçüler, anavatanları olan nehirler gibi temiz ve oksijeni bol suları severler. Su kalitesindeki ani değişimlere ve özellikle sudaki azotlu bileşiklere (amonyak, nitrit, nitrat) karşı oldukça hassastırlar. Yüksek nitrat seviyeleri, strese girmelerine ve hastalıklara karşı savunmasız kalmalarına neden olabilir. Bu yüzden;

• Haftalık %25-30 oranında düzenli su değişimleri yapmak,
• Akvaryum hacmine uygun, özellikle iyi bir biyolojik filtrasyon sağlayan bir dış filtre veya askı filtre kullanmak,
• Suda ani pH ve sıcaklık dalgalanmalarından kaçınmak hayati önem taşır.

Dekorasyon: Güvende Hissettiren Saklanma Alanları

Vahşi doğada potansiyel avcılar için bir hedef olan bu küçük balıklar, içgüdüsel olarak kendilerini güvende hissetmek için saklanma alanlarına ihtiyaç duyarlar. Akvaryumda yeterli saklanma alanı sağlamak, onların daha cesur ve aktif olmalarını sağlar. Gün içinde bu alanlardan çıkıp akvaryumu keşfeder, ancak bir tehlike anında veya dinlenmek istediklerinde sığınacak bir yerleri olduğunu bilmek isterler.

• Mangrow Kökü veya Yati kökleri: Hem suyu doğal yollarla yumuşatır hem de harika saklanma alanları yaratır.
• Mağaralar ve Hindistan cevizi kabukları: Onlar için mükemmel sığınaklardır.
• Yoğun bitkilendirme: Özellikle Anubias, Java Fern, Cryptocoryne gibi geniş yapraklı bitkilerin gölgeleri, dinlenmek için sevdikleri yerlerdir.

Panda Çöpçü Beslenmesi: Sağlıklı Bir Diyet Nasıl Olmalı?

Belki de Corydoras cinsi hakkında en yaygın ve en tehlikeli yanılgı, onların sadece “artık yiyiciler” olduğu düşüncesidir. Diğer balıklardan arta kalan ve zemine düşen birkaç pul, bu aktif balıkların sağlıklı bir yaşam sürmesi için asla yeterli değildir. Panda Çöpçüler, hedeflenmiş ve dengeli bir diyete ihtiyaç duyan hepçil (omnivore) canlılardır. Sağlıklı bir diyet, onların bağışıklık sistemini güçlendirir, renklerini canlandırır ve enerjik doğalarını korur.

Temel Diyet: Kaliteli Batan Yemler

Panda Çöpçüler birer zemin balığı olduğu için, besinlerin doğrudan onların yaşama alanına ulaşması gerekir. Diyetlerinin temelini, suyun orta seviyesinde diğer balıklar tarafından tüketilmeden doğrudan zemine ulaşabilen, yüksek kaliteli batan yemler oluşturmalıdır.

• Batan Tablet Yemler: Corydoras türleri için özel olarak formüle edilmiş, bitkisel ve hayvansal proteinleri dengeli bir şekilde içeren tabletler idealdir.
• Küçük Granül Yemler: Yine aynı şekilde, zemine hızla çöken küçük taneli granül yemler de temel diyet için mükemmel bir seçenektir.

Yem Önerisi: Tropical Green Algae Wafers, JBL NovoTab, Dajana Spirulina Complete Tab.

Protein Takviyesi: Canlı ve Dondurulmuş Yemler

Diyetlerini zenginleştirmek, doğal avlanma içgüdülerini tetiklemek ve üreme kondisyonlarını artırmak için haftada birkaç kez protein takviyesi yapmak harikadır. Bu, onların sadece fiziksel değil, aynı zamanda zihinsel sağlığı için de önemlidir.

• Dondurulmuş Yemler: Kan kurdu (bloodworms), su piresi (daphnia) ve artemia, en sevdikleri ve en besleyici seçeneklerdendir. Kullanmadan önce küçük bir kapta akvaryum suyu ile çözülmeleri tavsiye edilir.
• Canlı Yemler: Eğer imkanınız varsa, canlı artemia veya su piresi sunmak, onlar için harika bir aktivite ve besin kaynağı olacaktır. Tubifex kurtları da sevdikleri bir yemdir ancak güvenilir bir kaynaktan temin edildiğinden emin olunmalıdır.

Beslenme Sıklığı ve Porsiyon Kontrolü

Panda Çöpçüler, günde bir veya iki kez, birkaç dakika içinde tamamen tüketebilecekleri kadar beslenmelidir. Akvaryuma atılan yemin miktarını gözlemleyerek doğru porsiyonu ayarlayabilirsiniz. Unutmayın, zeminde uzun süre kalan artık yemler su kalitesini hızla bozarak onlara faydadan çok zarar verecektir. Aşırı beslemeden kaçınmak, hem balıklarınızın hem de akvaryumunuzun sağlığı için kritiktir.

Sosyal Davranış ve Tank Arkadaşları

Panda Çöpçü’nün akvaryumdaki mutluluğu, sadece su şartları ve beslenmeye değil, aynı zamanda sosyal çevresine de doğrudan bağlıdır. Doğru tank arkadaşları seçmek, onların doğal, neşeli ve aktif karakterlerini sergilemelerini sağlarken, yanlış seçimler strese, saklanmaya ve hatta ölüme yol açabilir.

Sürü Davranışı: Panda Çöpçü Neden Yalnız Beslenmemeli?

Bu, bir tavsiye değil, bir kuraldır: Panda Çöpçü, tek başına beslenmemesi gereken bir sürü balığıdır.

Doğada binlercesi bir arada yaşayan bu balıklar için sürü, hayatta kalmanın temelidir. Yalnız kaldıklarında kendilerini potansiyel avcılara karşı tamamen savunmasız hissederler. Bu durum sürekli bir strese neden olur; renkleri solar, saklandıkları yerden çıkmazlar ve bağışıklık sistemleri zayıflayarak hastalıklara davetiye çıkarırlar.

Onları en az 6’lı bir grup halinde beslediğinizde ise sihirli bir değişim gözlemlersiniz. Özgüvenleri yerine gelir, birlikte zemini bir ordu gibi senkronize bir şekilde keşfeder, birbirleriyle oynar ve ait oldukları sürünün güveniyle akvaryumda cesurca dolaşırlar. Bu nedenle, bir Panda Çöpçü alıyorsanız, en az beş arkadaşını daha yanına almayı planlamalısınız.

Panda Çöpçü Balığı Hangi Balıklarla Yaşar? (En İyi Seçimler)

Panda Çöpçü’nün tank arkadaşları, onlara zarar vermeyecek kadar küçük, barışçıl ve benzer su şartlarını (yumuşak su, 22-26°C sıcaklık) seven türler olmalıdır. İşte huzurlu bir akvaryum için en güvenli seçenekler:

• Küçük Tetra Sürüleri: Neon Tetra, Kardinal Tetra, Ember Tetra, Siyah Neon Tetra gibi sakin ve küçük sürü balıkları mükemmel komşulardır.
• Rasbora Sürüleri: Harlequin Rasbora (Rasbora heteromorpha), Cüce Rasbora (Boraras maculatus) gibi türler, akvaryumun orta ve üst seviyelerini doldurarak harika bir denge oluşturur.
• Canlı Doğuranlar: Lepistes, Plati, Moli gibi barışçıl canlı doğuranlar iyi birer seçenektir. Ancak aşırı üremenin su kalitesini ve akvaryum dengesini bozmamasını sağlamak önemlidir.
• Cüce Cichlidler: Ramirezi, Apistogramma türleri gibi barışçıl cüce cichlidler, özellikle bitkili ve bol saklanma alanlı tanklarda uyum içinde yaşayabilir.
• Diğer Barışçıl Zemin Balıkları: Diğer Corydoras türleri (Sterbai, Komando vb.) ile kendi aralarında harika bir uyum sergilerler. Ayrıca yosun yiyici Otocinclus affinis de mükemmel bir zemin ortağıdır.

Kaçınılması Gereken Tank Arkadaşları

Temel kural basittir: Bir balık, Panda Çöpçü’yü ağzına sığdırabiliyorsa veya agresif bir mizaca sahipse, uygun bir tank arkadaşı değildir.

• Büyük ve Agresif Cichlidler: Astronot, Flowerhorn, Jaguar Cichlid ve çoğu Afrika Cichlidi, Panda Çöpçüleri kolay bir av veya oyunca olarak görecektir.
• Yutabilecek Kadar Büyük Balıklar: Red-tail Catfish gibi büyük kedi balıkları veya aşırı büyük guramiler kesinlikle uzak durulması gereken türlerdir.
• Agresif ve Bölgeci Balıklar: Sürekli taciz edecek ve strese sokacak olan agresif Barbus türleri (örn: Tiger Barb, büyük sürülerde bakılmazsa) veya bazı Beta erkekleri (karaktere bağlı olarak) risk oluşturabilir.

Panda Çöpçü Üretimi ve Cinsiyet Ayrımı

Panda Çöpçüleri akvaryum ortamında üretmek, doğru koşullar sağlandığında şaşırtıcı derecede mümkündür. Bu süreç, sabır, dikkatli bir gözlem ve doğayı taklit eden birkaç basit adımdan geçer. Başarılı bir üretim, sadece akvaryumunuza yeni ve sevimli üyeler katmakla kalmaz, aynı zamanda bir hobi sever olarak size inanılmaz bir tatmin duygusu yaşatır.

Cinsiyet Ayrımı: Dişi ve Erkek Nasıl Ayırt Edilir?

Panda Çöpçülerde cinsiyet ayrımı, özellikle yetişkin ve iyi kondisyondaki balıklarda belirginleşir. İlk bakışta zor görünse de, özellikle akvaryuma üstten baktığınızda farkı kolayca görebilirsiniz.

Üretimi Tetikleme (Kondisyona Sokma): Adım Adım Anlatım

Doğada Corydoras türleri, yağmur mevsiminin gelişiyle birlikte besinin bollaştığı ve suların serinlediği dönemde üremeye başlar. Akvaryumda bu koşulları taklit ederek onları yumurtlamaya teşvik edebiliriz.

1. Grup Oluşturma: Üretim için en iyi sonuçlar, birden fazla erkeğin bir dişiyi teşvik ettiği gruplarda alınır. 2 erkek ve 1 dişi veya 3 erkek ve 2 dişi gibi oranlar idealdir.
2. Kondisyon Beslenmesi: Üretim grubunuzu 1-2 hafta boyunca protein açısından zengin, yüksek kaliteli yemlerle besleyin. Özellikle canlı ve dondurulmuş yemler (kan kurdu, artemia vb.) balıkları üreme kondisyonuna sokmak için harikadır.
3. “Sahte Yağmur” Etkisi: Bu, en önemli tetikleyici adımdır. Balıklar iyi beslendikten sonra, akvaryumda %50-60 oranında büyük bir su değişimi yapın. Eklediğiniz taze suyun, akvaryumdaki sudan 2-3 derece daha serin olmasına özen gösterin. Bu serin su, yağmur mevsiminin başlangıcını taklit eder.
4. Akıntıyı Artırma: Su değişimiyle birlikte, filtre çıkışını veya küçük bir iç filtreyi akvaryum camına yönlendirerek hafif bir akıntı oluşturmak da tetiklemeye yardımcı olabilir.

Yumurtlama Davranışı ve Yavru Bakımı

Tetikleme başarılı olduğunda, balıkların daha aktif hale geldiğini ve erkeklerin dişileri kovalamaya başladığını göreceksiniz. Kısa süre sonra meşhur “T pozisyonu” gerçekleşir; dişi, erkeğin karnına ağzıyla dokunarak spermleri alır ve aynı anda yumurtalarını karın yüzgeçlerinin arasına bırakır.

• Yumurtlama: Dişi, döllenmiş yapışkan yumurtalarını genellikle akvaryum camı, bitki yaprakları veya dekorlar gibi pürüzsüz yüzeylere tek tek yapıştırır.
• Yumurtaların Korunması: Corydoras türleri kendi yumurtalarını yeme eğilimindedir. Bu nedenle yumurtaları korumak için en iyi yöntem, onları dikkatlice (bir jilet veya kredi kartı yardımıyla) bulundukları yüzeyden ayırıp, ana tanktan alınan suyla doldurulmuş küçük bir üretim akvaryumuna taşımaktır. Bu akvaryuma bir hava taşı ve mantarlaşmayı önlemek için bir iki damla metilen mavisi eklemek faydalı olacaktır.
• Yavru Bakımı: Yumurtalar, sıcaklığa bağlı olarak 3-5 gün içinde çatlar. Yavrular ilk birkaç gün karınlarındaki yumurta kesesinden beslenir. Kese bittikten sonra, mikrokurt (microworms) veya yeni çatlamış artemia yavruları gibi çok küçük canlı yemlerle beslenmeye başlanabilir.

Sık Karşılaşılan Sorunlar ve Hastalıklar

Panda Çöpçüler, doğru koşullar sağlandığında oldukça dayanıklı ve sağlıklı balıklardır. Karşılaşılan sorunların büyük bir çoğunluğu, bir hastalıktan ziyade doğrudan çevre koşullarının, özellikle de su kalitesi ve taban malzemesinin bir yansımasıdır. Unutmayın, en iyi tedavi her zaman önlem almaktır.

Bıyık Erimesi: Nedenleri ve Önleme Yolları

Bu, Corydoras türlerinde en sık görülen ve en çok endişe yaratan durumdur. Ancak bu, bir hastalık olmaktan çok, tamamen engellenebilir çevresel bir sorundur.

• Ana Neden 1: Yanlış Taban Malzemesi: Daha önce de belirttiğimiz gibi, keskin kenarlı çakıllar, balık zemini karıştırırken hassas bıyıklarını (barbellerini) fiziksel olarak aşındırır ve yaralar.
• Ana Neden 2: Kötü Su Kalitesi: Zeminde biriken aşırı yem artığı ve dışkı, yüksek seviyede zararlı bakteri oluşumuna neden olur. Balık, bıyıklarıyla bu kirli zemini karıştırdığında, açılan küçük yaralardan bakteriyel enfeksiyon kapar. Bu enfeksiyon, bıyıkların “erimesine” veya tamamen kaybolmasına yol açar.

Çözüm ve Önleme: Çözüm basittir ve %100 etkilidir. Akvaryumunuzda yumuşak akvaryum kumu kullanın ve haftalık su değişimleri sırasında düzenli olarak dip çekimi yaparak zemini temiz tutun. Bu iki kurala uyduğunuz sürece bıyık erimesi sorunuyla karşılaşma ihtimaliniz neredeyse sıfırdır.

Nitrat Zehirlenmesi ve Su Kalitesi Hassasiyeti

Zemin balıkları olarak Panda Çöpçüler, dipte biriken ve sudaki nitrat seviyelerinin en yoğun olabildiği bölgede yaşarlar. Bu nedenle, yüksek nitrata karşı diğer balıklardan daha hassas olabilirler. Eğer balıklarınızda sürekli bir halsizlik, hızlı solungaç hareketleri, renklerde solgunluk veya ani, kontrolsüz yüzme hareketleri gözlemliyorsanız, bu yüksek nitratın bir işareti olabilir.

Çözüm ve Önleme: Tek çözüm, su kalitesini yüksek tutmaktır. Haftalık düzenli su değişimlerini asla ihmal etmeyin. Bu, nitrat seviyesini kontrol altında tutmanın en etkili yoludur.

Klasik Akvaryum Hastalıkları (Beyaz Benek, Mantar vb.)

Panda Çöpçüler, kendilerine özgü spesifik hastalıklara sahip olmasalar da, stres altında veya kötü su koşullarında her akvaryum balığını etkileyebilen yaygın hastalıklara yakalanabilirler.

• Beyaz Benek (Ichthyophthirius multifiliis): Vücutta tuz tanesi gibi beyaz noktacıklarla kendini gösterir. Su sıcaklığını artırmak ve piyasadaki standart beyaz benek ilaçları ile tedavi edilebilir.
• Mantar (Fungus): Genellikle bir yaralanma sonrası ortaya çıkan, vücuttaki pamuksu beyaz oluşumlardır. Standart mantar önleyici ilaçlarla tedavi edilir.

Önemli Not: Herhangi bir kimyasal ilaç tedavisi uygularken, Corydoras türlerinin bazı ilaçlara karşı hassas olabileceğini unutmayın. Mümkünse prospektüsü okuyun veya tavsiye edilen dozun yarısıyla tedaviye başlayın.

Panda Çöpçü Sizin ve Akvaryumunuz İçin Uygun mu?

Corydoras panda, şüphesiz akvaryum dünyasının en sevimli ve en keyifli karakterlerinden biridir. Sürekli hareket halinde olan sürüsünü izlemek, en stresli günün sonunda bile bir terapi gibidir. Barışçıl doğası ve küçük boyutu, onu birçok topluluk akvaryumu için harika bir aday yapar. Ancak her canlı gibi, onların da mutlu ve sağlıklı bir yaşam sürmesi için karşılanması gereken temel ihtiyaçları vardır.

Peki, bu sevimli zemin savaşçısı sizin akvaryumunuz için doğru seçim mi?

Panda Çöpçü Sizin İçin Mükemmel Bir Seçimdir, Eğer…

✅ Barışçıl bir topluluk akvaryumuna sahipseniz veya kurmayı planlıyorsanız.

✅ Onlara hak ettikleri sosyal ortamı sunacak ve en az 6’lı bir sürü halinde bakacaksanız.

✅ Akvaryumunuzun tabanında ince taneli kum veya yuvarlak çakıllar varsa veya kullanmaya hazırsanız.

✅ Su kalitesini yüksek tutmak için düzenli su değişimlerini ve dip çekimini bir angarya olarak görmüyorsanız.

✅ Akvaryumunuza neşe, hareket ve karakter katacak sosyal bir tür arıyorsanız.

Tekrar Düşünmelisiniz, Eğer…

❌ Akvaryumunuzda büyük, agresif veya bölgeci cichlidler gibi baskın türler varsa.

❌ Taban malzemeniz keskin kenarlı çakıllardan oluşuyorsa ve bunu değiştirmeyi düşünmüyorsanız.

❌ “Bakım gerektirmeyen, sadece artıkları yiyen” bir balık arıyorsanız.

❌ Akvaryumunuz çok küçükse ve sadece bir veya iki tane balık besleyecek yeriniz varsa.

Eğer ilk listedeki maddeler size “evet” dedirtiyorsa, Panda Çöpçü sürüsü akvaryumunuza katacağı hayatla size yıllarca keyif verecektir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Panda Çöpçü ne kadar büyür?

Panda Çöpçüler küçük balıklardır. Genellikle maksimum 4 ila 5 cm uzunluğa ulaşırlar. Bu da onları nano ve orta boyutlu akvaryumlar için ideal kılar.

Panda Çöpçü yosun yer mi?

Bu en yaygın yanılgılardan biridir. Hayır, Panda Çöpçüler etkili birer yosun yiyici değildir. Onlar hepçil (omnivore) canlılardır ve diyetlerinin temelini zemindeki yem artıkları, mikroorganizmalar, küçük kabuklular ve onlar için özel olarak atılan batan yemler oluşturur. Yosun sorunu için Otocinclus veya Nerite Salyangozu gibi türler daha uygundur.

En az kaç tane Panda Çöpçü beslenmelidir?

Kural nettir: Minimum 6 tane. Bu bir sürü balığıdır ve yalnız kaldığında aşırı strese girer. 6 veya daha kalabalık bir sürü, kendilerini güvende hissetmelerini ve doğal, aktif davranışlarını sergilemelerini sağlar.

Panda Çöpçü neden sürekli camda yukarı aşağı yüzer?

Bu davranışın birkaç nedeni olabilir. Bazen bu, akvaryuma yeni eklendiklerinde veya bir su değişiminden sonraki heyecan ve enerjinin bir işaretidir. Ancak sürekli ve panik halinde yapılıyorsa, bu bir stres belirtisi olabilir. Genellikle su kalitesindeki bir soruna (özellikle düşük oksijen veya yüksek nitrat) işaret eder. Böyle bir durumda ilk yapmanız gereken su değerlerinizi test etmektir.

Panda Çöpçü’nün bıyıkları tekrar uzar mı?

Evet, iyi haber şu ki bıyıklar yeniden uzayabilir. Eğer bıyık erimesinin kök nedeni olan kötü taban malzemesi ve kirli zemin sorunu ortadan kaldırılırsa (kuma geçiş ve düzenli temizlik yapılırsa), bıyıklardaki hasar kalıcı hale gelmeden zamanla iyileşebilir ve yeniden uzayabilir.